अर्धांगवायू/लकवा म्हणजे काय? तो होऊ नये म्हणून काय करावं - : लक्षणे, कारणे आणि उपचार

 

अर्धांगवायूचा हल्ला

स्नायूंचे अचानक नियंत्रण गमावणे हे वैद्यकीयदृष्ट्या अर्धांगवायूचा झटका म्हणून ओळखले जाते. अर्धांगवायूचा झटका स्नायूंच्या हालचालींना चालना देणार्‍या मज्जातंतूंच्या सिग्नलमध्ये व्यत्यय आणतात, ज्यामुळे तात्पुरते किंवा कायमस्वरूपी स्थिरता येते.

भयंकर असताना, पक्षाघाताचा झटका सामान्यतः उपचार करण्यायोग्य परिस्थितींमुळे होतो, जसे की स्ट्रोक, पाठीच्या दुखापती, आणि न्यूरोलॉजिकल विकार. तथापि, पुनर्प्राप्तीच्या सर्वोत्तम संधीसाठी त्वरित वैद्यकीय लक्ष महत्त्वपूर्ण आहे. या लेखात पक्षाघाताची लक्षणे, कारणे, निदान आणि उपचार यांचा समावेश आहे.

पॅरालिटिक अटॅक म्हणजे काय?

अर्धांगवायूचा झटका म्हणजे अर्धांगवायूची अचानक सुरुवात - शरीराचे काही भाग जाणूनबुजून हलवता न येणे. हल्ल्यांमुळे स्नायू कमकुवत होतात किंवा शरीराच्या भागात मोटर फंक्शनचे पूर्ण नुकसान होते. अर्धांगवायूची व्याप्ती, कालावधी आणि कारण दुखापतीचे स्थान आणि तीव्रता यावर अवलंबून असते. मज्जासंस्था.

आपल्या शरीरातील नसांचे गुंतागुंतीचे जाळे मेंदूकडून स्नायूंकडे सिग्नल प्रसारित करते, ज्यामुळे हालचाली सुरू होतात. या मज्जातंतूच्या मार्गांवर कुठेही व्यत्यय आल्याने सिग्नल ट्रान्समिशनला अडथळा येतो, ज्यामुळे स्नायूंना आकुंचन होण्यापासून रोखते.

अर्धांगवायूच्या हल्ल्यांमुळे प्रभावित शरीराचे अवयव लंगडे आणि प्रतिसादहीन होतात. चिंताग्रस्त इनपुटशिवाय, स्नायू कार्य करणे थांबवतात. अर्धांगवायू फक्त एका अंगावर आघात करू शकतो किंवा शरीराच्या इतर भागात जास्त प्रमाणात पसरू शकतो.

अर्धांगवायूचा प्रकार

हेल्थकेअर प्रदाते स्नायूंच्या कमकुवतपणाच्या नमुन्यावर आधारित अर्धांगवायूचा हल्ला दर्शवतात:

• मोनोप्लेजिया: एक अंग, एकतर हात किंवा पाय, अर्धांगवायूचा अनुभव घेतो.
• हेमिप्लेजीया: अर्धांगवायू शरीराच्या एका बाजूला - हात आणि पाय प्रभावित करते.
• पॅराप्लेजिया: दोन्ही पाय आणि काहीवेळा धडाचा काही भाग मोटर फंक्शन गमावतो.
• चतुर्भुज: रीढ़ की हड्डीला इजा झाल्यामुळे चारही अवयव स्थिर आहेत. छाती आणि धड देखील प्रभावित होऊ शकतात.
• द्विगुणित: दोन्ही बाजूंच्या समान भागांना अर्धांगवायू होतो, जसे की दोन्ही हात किंवा पाय.

मज्जातंतूंचे नुकसान आणि पुनर्प्राप्ती संभाव्यतेच्या प्रमाणात:

• पूर्ण अर्धांगवायू
  • इजा पातळी खाली स्वैच्छिक हालचाली आणि संवेदना एकूण नुकसान.
  • स्नायू लखलखतात आणि संकुचित होतात.
  • पुनर्प्राप्ती संभव नाही.
• अपूर्ण अर्धांगवायू
  • काही न्यूरल कनेक्शन अखंड राहतात, ज्यामुळे आंशिक हालचाल आणि संवेदना कायम राहतात.
  • पुनर्वसनासह गतिशीलता सुधारू शकते.

पॅरालिटिक अटॅकची लक्षणे आणि चिन्हे

अर्धांगवायूच्या हल्ल्याचे मुख्य लक्षण म्हणजे अचानक स्नायू कमकुवत होणे आणि प्रभावित क्षेत्र हलविण्यास असमर्थता. प्रारंभिक हल्ल्याची लक्षणे आणि चिन्हे समाविष्ट आहेत:

• मुंग्या येणे, जळजळ होणे, थंड होणे किंवा हातपायांमध्ये "पिन आणि सुया" संवेदना
• तीक्ष्ण मज्जातंतू वेदना
• अनैच्छिक मुरगळणे, धक्का बसणे किंवा स्नायूंना उबळ येणे
• हातापायांचे नियंत्रण आणि समन्वय कमी होणे
• स्पर्शाची संवेदना कमी होणे, दाब कमालीचा, कंपन इ.
• चालण्याच्या विकृती जसे पाय ओढणे
• अस्पष्ट, मंद भाषण
• दृष्टी समस्या
• मल किंवा मूत्र विसर्जन करण्यात अडचण

शरीराचे प्रभावित भाग मज्जातंतूंच्या नुकसानीच्या जागेवर अवलंबून असतात. उदाहरणार्थ, मानेच्या प्रदेशात रीढ़ की हड्डीच्या दुखापतीमुळे क्वाड्रिप्लेजिया होतो आणि असेच.

पॅरालिटिक अटॅकची कारणे

अर्धांगवायू हा मेंदू आणि स्नायूंना जोडणार्‍या संप्रेषण नेटवर्कमध्ये काही प्रकारच्या दुखापतीमुळे किंवा व्यत्ययामुळे उद्भवतो. सामान्य कारणांमध्ये हे समाविष्ट आहे:

• इस्केमिक स्ट्रोकमुळे रक्तपुरवठा कमी होतो, ज्यामुळे हालचाली नियंत्रित करणाऱ्या मेंदूच्या पेशींचा मृत्यू होतो.
• रक्तस्राव स्ट्रोक तेव्हा होतात जेव्हा मेंदूमध्ये रक्तस्त्राव हालचालींच्या समन्वयासाठी जबाबदार असलेल्या भागांना दाबतो.
• रीढ़ की हड्डीच्या दुखापतीमध्ये नाजूक मणक्याच्या ऊतींचे नुकसान होते, मेंदू आणि शरीराच्या अवयवांमधील संप्रेषण अवरोधित होते जे दुखापतीच्या जागेच्या खाली असलेल्या प्रदेशांद्वारे नियंत्रित होते.
• हर्निएटेड डिस्क्स सारख्या घटकांमुळे होणारे मज्जातंतू संक्षेप, ट्यूमर, किंवा जखम, संबंधित शरीराच्या भागामध्ये सिग्नल प्रसारित करण्यास अडथळा आणतात.
• मल्टिपल स्क्लेरोसिस, पार्किन्सन्स आणि पोलिओ सारख्या रोगांसह मज्जासंस्थेचे विकार, मज्जातंतूंवर हल्ला करतात, ज्यामुळे अनेकदा अर्धांगवायू होतो.
• व्हायरस किंवा बॅक्टेरियामुळे होणारे संक्रमण, जळजळ होऊ शकते ज्यामुळे न्यूरल सिग्नलिंगमध्ये व्यत्यय येतो.
• स्वयंप्रतिकार विकार उद्भवतात जेव्हा दिशाभूल केलेले ऍन्टीबॉडी मज्जातंतू इन्सुलेशन किंवा इतर घटकांना लक्ष्य करतात आणि नष्ट करतात, सेल सिग्नलिंगमध्ये व्यत्यय आणतात.
• शिसे, आर्सेनिक आणि पारा यांसारख्या न्यूरोटॉक्सिन्स सारख्या विषामुळे मज्जातंतूंचे नुकसान होऊ शकते.

पक्षाघाताचा प्रभावीपणे उपचार करण्यासाठी मुख्य कारण शोधणे महत्त्वाचे आहे.

गुंतागुंत

पक्षाघाताच्या गुंतागुंतांमध्ये हे समाविष्ट असू शकते:

• बेडसोर्स आणि त्वचेचे संक्रमण - मर्यादित गतिशीलतेसह, त्वचेवर दीर्घकाळ दाब पडल्यामुळे संक्रमणास प्रवण असलेल्या अल्सरेटेड फोड होतात.
• मूत्रमार्गात संक्रमण - मूत्राशय पूर्णपणे रिकामे करण्यास असमर्थता संसर्गाचा धोका वाढवते.
• श्वसनाच्या समस्या – छातीचा स्नायू अर्धांगवायूचा श्वासोच्छवासावर परिणाम होतो, तो उथळ आणि कमकुवत होतो. म्हणून, न्यूमोनिया ही मुख्य चिंता बनते.
• रक्ताच्या गुठळ्या - अर्धांगवायूने ​​ग्रस्त व्यक्ती जे बैठे असतात त्यांना शिरामध्ये रक्त गोठण्याचा धोका वाढतो, ज्यामुळे खोल शिरा थ्रोम्बोसिस होतो. हे गुठळ्या फुटू शकतात आणि फुफ्फुसात एम्बेड होऊ शकतात, ज्यामुळे पुढे पल्मोनरी एम्बोलिझम होतो.
• हाडे पातळ होणे – अर्धांगवायू झालेले अंग ऑस्टिओपोरोसिसला गती देतात आणि फ्रॅक्चरचा धोका वाढवतात.
• औदासिन्य - अर्धांगवायूमुळे झालेल्या जीवनातील मोठ्या बदलांचा सामना करताना मानसिक त्रास होतो, ज्यामुळे नैराश्याचा धोका वाढतो.

निदान

डॉक्टर खालील पद्धतींद्वारे अर्धांगवायूच्या हल्ल्याच्या कारणांचे निदान करतात:

• शारीरिक तपासणी: स्नायूंची ताकद, टोन, रिफ्लेक्सेस आणि समन्वय तपासणे.
• वैद्यकीय इतिहास: अलीकडील जखम उघड करणे, संक्रमण किंवा विषाच्या संपर्कात येणे.
• रक्त चाचण्या: स्नायूंच्या एन्झाईम्स आणि अँटीबॉडीजचे मोजमाप जे विकारांना कारणीभूत ठरतात.
• स्पाइनल टॅप्स: जळजळ होण्याच्या लक्षणांसाठी स्पाइनल फ्लुइड रचनेचे विश्लेषण करणे.
• एमआरआय, सीटी स्कॅन आणि एक्स-रे सारख्या इमेजिंग चाचण्या: पाठीचा कणा, नसा किंवा मेंदूमधील विकृती उघड करणे.
• तंत्रिका कार्य चाचण्या, जसे की ईएमजी, इलेक्ट्रिकल सिग्नलिंगचे मूल्यांकन करतात.

पॅरालिटिक अटॅकवर उपचार

उपचार कार्यात्मक मज्जातंतू कनेक्शनचे संरक्षण आणि गैर-कार्यक्षम नसलेल्यांना पुनर्संचयित करण्यावर लक्ष केंद्रित करते.

• IV द्रवपदार्थ आणि कॉर्टिकोस्टिरॉईड्स तीव्र दुखापतीनंतर पाठीच्या कण्यातील सूज कमी करतात.
• शस्त्रक्रिया खराब झालेले कशेरुक आणि डिस्क दुरुस्त करते, चिमटीत नसलेल्या चेता नष्ट करते.
• संक्रमण काढून टाकल्याने मज्जातंतूंचा त्रास कमी होतो, ज्यामुळे चालकता सुधारते.
• प्लाझ्माफेरेसिस स्वयंप्रतिकार स्थितीत नसांवर हल्ला करणाऱ्या प्रतिपिंडांना फिल्टर करते.
• शारीरिक आणि व्यावसायिक थेरपी स्नायूंची ताकद वाढवते आणि तंत्रिका मार्ग पुन्हा प्रशिक्षित करते.
• गतिशीलता उपकरणे हालचालीत मदत करतात.

कायमस्वरूपी अर्धांगवायूच्या बाबतीतही अनुकूलन आवश्यक आहे. सहाय्यक तंत्रज्ञान उपकरणांद्वारे स्वतंत्र कार्य करण्यास अनुमती देते जसे की:

• मोटारीकृत व्हीलचेअर्स
• उभ्या असलेल्या व्हीलचेअर्स सरळ क्रियाकलापांना समर्थन देतात
• छडी, क्रॅचेस आणि वॉकर यांसारखी गतिशीलता सहाय्यक
• हात आणि बाहू ब्रेसेस पकड राखतात
• भाषण संश्लेषण तंत्रज्ञान
• प्रकाश, तापमान, इलेक्ट्रॉनिक्स इत्यादींसाठी पर्यावरण नियंत्रण प्रणाली.

डॉक्टरांना कधी पाहावे?

अर्धांगवायूचा झटका आल्याची लक्षणे आढळल्यास ताबडतोब आपत्कालीन मदत घ्या. सुरुवातीच्या काही तासांत जलद उपचार केल्यास मज्जातंतूंचे नुकसान कमी होऊ शकते आणि चिरस्थायी हालचाल कमी होऊ शकते.

तसेच, तुम्हाला अनुभव आल्यास तुमच्या डॉक्टरांशी संपर्क साधा:

• प्रगतीशील सुन्नपणा
• टिंगलिंग
• अशक्तपणा
• शरीराचे कोणतेही अवयव हलवण्यात समस्या

हळूहळू अर्धांगवायू एक उपचार करण्यायोग्य स्थिती दर्शवू शकतो, जसे की व्हिटॅमिनची कमतरता किंवा थायरॉईड समस्या.

निष्कर्ष

अर्धांगवायूचा हल्ला दुखापत किंवा रोगामुळे हालचालींमध्ये व्यत्यय निर्माण करतो, स्नायूंच्या कार्यावर नियंत्रण ठेवणाऱ्या मज्जातंतूंवर हल्ला करतो. अत्यंत भयावह असताना, अर्धांगवायू हे आटोपशीर आहे. जरी व्यापक नुकसानासह संपूर्ण उलट होण्याची शक्यता नसली तरी, थेरपी आंशिक कार्य पुनर्संचयित करू शकते. अनुकूली तंत्र आणि सहाय्यक तंत्रज्ञानाची अंमलबजावणी केल्याने पक्षाघाताचा झटका मर्यादित ठेवण्यास मदत होते. कोणत्याही हल्ल्याच्या लक्षणांसाठी जागरुक रहा आणि हालचाल करण्यासाठी अत्यावश्यक न्यूरल कनेक्शन टिकवून ठेवण्यासाठी त्वरित प्रतिसाद द्या. पुनर्प्राप्ती आणि अनुकूलनाला प्राधान्य दिल्याने अर्धांगवायूचा झटका येऊनही पूर्ण, सक्रिय जीवनशैलीचा आनंद घेता येतो.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न

1. अर्धांगवायू रोखता येतो का?

उत्तर: अ‍ॅक्टिव्हिटी दरम्यान संरक्षणात्मक गियर परिधान करून, हॅन्ड्रेल्स यांसारखी घरातील सुरक्षा वैशिष्ट्ये स्थापित करून, प्रकाश व्यवस्था सुधारणे, निरोगी जीवनशैलीचे घटक राखणे, संक्रमणांवर त्वरीत उपचार करणे आणि अल्कोहोल मर्यादित करणे यामुळे पक्षाघाताचा धोका कमी होतो.

2. पक्षाघाताचे दुय्यम परिणाम काय आहेत?

उत्तर: अर्धांगवायूच्या सामान्य दुय्यम परिणामांमध्ये बेडसोर्स, श्वासोच्छवासाच्या समस्या, संक्रमण, रक्ताच्या गुठळ्या, ऑस्टिओपोरोसिस, नैराश्य आणि पाचन समस्या यांचा समावेश होतो.

3. पक्षाघाताचा हल्ला किती काळ टिकतो?

उत्तर: पॅरालिटिक अटॅकचा कालावधी कारणावर अवलंबून असतो; मणक्याचा शॉक किंवा जळजळ असलेले तात्पुरते अर्धांगवायू काही दिवसांपासून आठवडे दूर होतात, तर स्ट्रोक/मणक्याच्या दुखापतीमुळे कायमचा पक्षाघात कालांतराने हळूहळू सुधारू शकतो.

4. उच्च रक्तदाबामुळे पक्षाघात होतो का?

उत्तर: अत्यंत उच्च रक्तदाबामुळे मेंदूला आणि पाठीच्या कण्याला रक्तपुरवठा खंडित करणाऱ्या धमन्यातील अडथळे वाढून अर्धांगवायू होऊ शकतो, परिणामी ऑक्सिजन उपासमार होतो आणि मज्जातंतूंचे नुकसान होते.